Thợ khóa Đà thành

Chữ Hán- Việt gọi khóa là thiết tỏa và cái nghề sửa chữa sản phẩm này được xếp vào danh mục nghề đặc biệt cùng với nghề đúc đồng, nghề in mộc bản. Lan man chuyện về những chiếc ổ khóa và cái nghề gắn với dũa, đục cũng có những điều đáng để suy ngẫm!

Nỗi niềm thợ khóa

Khóa nhà thất lạc đành phải đánh cái mới, chợt nhớ một tủ chuyên cắt sửa khóa trên đường Hoàng Diệu (Đà Nẵng) tôi đến và câu chuyện nghề của người thợ thiết tỏa không ngờ thật thú vị. Người thợ khóa với vẻ ngoài giang hồ, bụi bặm lại ẩn chứa một tâm hồn dễ xúc động và cởi mở hơn các thứ ổ khóa treo lủng lẳng ở sạp khóa của anh rất nhiều. Vừa thoăn thoắt dũa dũa, mài mài Năm xỉn - tên gã thợ khóa - vừa nói: "Hiện nay, một thợ cắt chìa khóa của thời hiện đại thường phải có đầy đủ 4 máy. 1 máy cắt chìa thông thường, 1 máy cắt chìa vuông, 1 cắt chìa tròn và 1 máy cắt được chìa có lỗ dùng cho loại ổ khóa được xem là an toàn nhất hiện nay (quả thật loại máy cắt chìa này gần như là một chiếc máy tiện vạn năng nếu bạn xem nó vận hành). Có máy cắt giúp, độ chính xác sẽ cao, thời gian làm ngắn lại. Không một bàn tay vàng nào có thể sánh kịp nhưng dù hiện đại đến đâu vẫn có những chiếc chìa phải làm thủ công...

Dù cuộc sống có thay đổi như thế nào, cuộc sống có hoàn hảo đến đâu thì mọi người vẫn phải cần đến khóa - Bình một thợ khóa ở đường Hoàng Diệu vừa tập trung tuốt lại cái chìa khóa đang làm vừa nhẩn nha... triết lý ông cụ non. Ông thử tính đi nhé, một gia đình 4 - 5 người, giá chót cũng phải 3 bộ rưỡi chìa khóa. Hê... chắc ông thắc mắc sao lại có nửa cái ở đây à. Này nhé, bố một bộ, mẹ một bộ, nào khóa cổng, khóa xe, khóa phòng... bộ chìa khóa tủ thì thằng con không được cấp rồi đúng không, ấy đấy rưỡi là rưỡi ở đấy, đúng không. Vậy nên, có một dạo người ta cứ ngỡ cái nghề này gần toi rồi. Ngược lại thì có... Thợ khóa ai cũng có mánh riêng. Mấy năm trước lõi khóa điện của các loại xe của hãng Honda, đặc biệt là xe Super Dream II bị mòn rất mau, dấu hiệu dễ thấy là tọng chìa nào vô cũng khởi động được xe. Chủ xe tiếc khóa rin thường bảo xếp bi lại. Xếp thì dễ nhưng nếu chỉ khoét cho sâu để gia cố cái mương thì chẳng mấy chốc bệnh cũ tái phát. Tình cờ mình phát hiện gọng dù có kích cỡ y boong như cái mương khóa, thép của nó lại tốt nên mình lấy đó làm nguyên liệu. Ừ, thợ sửa khóa cũng phải cập nhật thông tin chứ! Nhà sản xuất nâng cấp chất lượng, đa dạng mẫu mã thì mình cũng phải bám theo chứ, nếu không biết đâu mà sửa. Rất khó trở thành thợ khóa giỏi toàn diện nên mỗi thợ khóa - hoặc là làm đều đều mọi việc với chất lượng như nhau, hoặc là chọn một lĩnh vực nào đó để trau dồi. Như tôi, tôi chẳng giỏi món gì, thật đấy. Còn nếu nói về khóa xe ga thì phải sang chỗ Tùng hâm, tủ của nó kê gần Công viên 29/3, cắt loại chìa này vừa nhanh vừa đẹp, ở Đà Nẵng nó đứng đầu bảng đấy".

Các thợ sửa khóa ở Đà Nẵng có thể người này không giao du với người kia nhưng thông tin nghề nghiệp về nhau lại rất rành. Họ biết người này vừa sắm thêm loại máy móc nào, và phát kiến thêm ngón nghề nào hay. Thậm chí ngay cả chuyện tay thợ nào vừa phá hỏng ổ khóa nào của khách cũng được đem ra... mổ xẻ!

Chút lắt léo của nghề thợ khóa

Anh Tâm, một tay quái khóa khác có 20 năm nghề hoạt động ở khu vực chợ Mới, với tính tình khoáng đạt thường thấy của dân lao động mời tôi một chầu bia tươi. Anh tâm sự: Chuyện về nghề này anh tự thấy không nên phổ biến rộng rãi làm gì. Đó cũng vì để ngăn chặn lòng tham có thể sẽ bất chợt nổi lên ở một số người không làm chủ được mình. Bọn chôm chỉa xe máy thường rèn một cây thép dài, chắc, hình dáng như chữ T hoặc như cần mavinen vậy, với dụng cụ này chúng đút vào ổ khóa vặn mạnh. Toàn bộ hệ thống 5 nhíp cùng với bộ máy tí hon hình ống bị phá vỡ chỉ trong nháy mắt. Về nguyên tắc mạch điện lúc này đã được kết nối nên nổ máy rất dễ. Từ ngày có khóa chìa vuông, chìa khế, chìa cánh sen ra đời với chi tiết gồm từ 12 đến 16 bi thì không áp dụng bằng cách mở trộm này. Nhưng nếu chỉ trông chừng vào khóa cổ thì hãy coi chừng vì với những kẻ gian có sức khỏe tốt chúng chỉ cần bẻ thật mạnh cổ xe là cái chốt khóa hình dích dắc ấy… bung ngay. Khóa xe gắn máy nhiều ưu điểm được ưa chuộng nhất hiện nay là loại khóa cánh sen mà Hãng khóa Vua Miên cóp kiểu dáng của Mỹ rồi chế thêm theo đặc điểm yêu cầu của khách hàng Việt Nam, kiểu khóa này có tới mấy loại, thứ đắt nhất có giá khoảng 120.000 đồng/bộ. Kiểu khóa tương tự nhưng do hãng khóa hiệu Con Voi sản xuất dùng cũng được nhưng giá rẻ hơn".

Phôi khóa là nguyên liệu chế tác của thợ khóa, có nguồn từ Biên Hòa đưa về Đà Nẵng bán tập trung. Phôi thấp nhất có giá chỉ 500 đồng dành cho khóa tủ đơn giản. Phôi chìa cao nhất có giá 60.000 đồng là của xe hơi deluxe, dành thay thế cho ổ khóa có thiết kế 7 chấu; loại khóa cao cấp này thợ mới ra nghề không phải ai cũng dám làm. Thật đơn giản, chỉ cần sơ sẩy tý đỉnh, toi một chiếc là đi tong dăm ba ngày hì hục cắt cắt sửa sửa.

Cắt chìa sửa khóa có sách vở hay bí quyết gì không? Dĩ nhiên là có nếu ngành ngân hàng có đào tạo loại thợ này nhưng hiện nay theo mình biết cả tỉnh không có lấy một mống. Còn tụi mình là nghề dạy nghề thôi, làm gì có sách vở. Ngay cả khi mình chí thú đàng hoàng thì thầy cũng chỉ dạy nguyên tắc chung thôi, bí quyết thì im lặng hé ra, mình có khiếu thì nắm bắt rồi học chứ thầy không cầm tay chỉ việc. Nghề khóa, như anh biết đấy, người không tử tế không học được. Cắt chìa là cắt bằng tay, bằng máy nhưng tâm không sạch dứt khoát thế nào cũng bể.

Thợ khóa ai cũng có bí quyết kỹ thuật riêng là chuyện đã đành. Do tốc độ thay đổi của cuộc sống, nghề nghiệp mỗi ngày mỗi cao nên thợ khóa cũng phải cập nhật thông tin, mua sắm thêm thiết bị, máy móc hỗ trợ. Chỉ tay ra dòng người đang xuôi ngược trên đường, Năm xỉn tâm sự: "Thợ khóa cũng có luật chơi riêng đấy, những người thường đến làm ăn với mình, mình nhớ rất kỹ. Rảnh việc, ngó ra đường thấy khách quen đi ngang qua là mình biết, mình nhớ. Khách quen bao giờ cũng được ưu đãi hơn, thật ra không nhiều nhặn gì nhưng ví dụ thế này: Cùng một lúc có 2 - 3 người khách cùng gọi mình đi làm, mình sẽ chọn khách quen dù đôi khi việc làm nhọc hơn, tiền lại ít hơn".

Xuân Vũ - Ánh Tuyế